Alışveriş Bağımlılığı “Onyomani” Nedir?

Onyomani kavramı, alışveriş bağımlılığını ifade etmekte kullanılmaktadır. Alışveriş bağımlılığı anlık istek veya hazların karşılanması için, herhangi bir ihtiyaç olmaksızın gerçekleştirilen ve tekrarlayan satın alma davranışlarıdır. Alışveriş bağımlılığı, 1980’li yıllardan itibaren birçok araştırmanın konusu olmaya başlamıştır, ilk olarak ise 1915 yılında Emil Kraepelin tarafından onyomani (oniomania) kavramı ile tanımlanmıştır. Yunancada “onios” satılan, “mania” ise çılgınlık anlamına gelmektedir. Bağımlılık kavramı genel olarak madde kullanımını ifade etmek için kullanılsa da olumsuz sonuçları bulunan davranışların yapılmaya devam edilmesi de günümüzde davranışsal bağımlılık olarak tanımlanmaktadır. Bu davranışsal bağımlılıklardan bir tanesi de alışveriş bağımlılığıdır. Alışveriş bağımlılığında satın alınan ürün yerine satın almanın verdiği haz ön planda bulunmakta, satın alma konusunda aşırı davranışlar dikkat çekmektedir. Alışveriş bağımlılığındaki aşırı davranışlar dört unsur çerçevesinde değerlendirilebilmektedir. Alışveriş bağımlılığında kişiler; Önüne geçilemeyen satın alma isteği duymaktadır. Satın alma sürecinde kontrol kaybı hissetmektedir. Satın alma sonucunda psikolojik, sosyal veya ekonomik olumsuzluklar yaşamaktadır. Yaşadıkları psikolojik, sosyal veya ekonomik olumsuzluklara rağmen satın almaya devam etmektedir. Kişilerin Onyomaniye Yönelme Nedenleri Kişilerde satın alma sürecinde aşırı davranışların gerçekleşmesini tetikleyen birçok neden bulunmaktadır. Kişiler yaşadıkları olumsuz duygularla baş etme yöntemi olarak veya benlik saygısında yaşanan azalmanın etkisiyle bu aşırı davranışlara yönelebilmektedir. Sosyal statü sağlama arzusu da kişileri alışveriş bağımlılığına iten sebepler arasında bulunmaktadır. Günümüzde internet kullanımı, sosyal medya reklamları, kredi kartı kullanımının artması ile kişiler satın alma davranışına ve alışverişe özendirilmekte, alışveriş bağımlılığı yaygın hale gelmektedir. Alışveriş bağımlılığında kişiler, rutin hayatından uzaklaşmak, kendisiyle ilgili hoş olmayan düşünceleriyle yüzleşmemek, gerçek hayattaki rahatsız edici durumlardan kaçmak ve ruh hallerinin düzelmesi için alışverişe yönelebilmektedir. Alışveriş kişilerin ruh hallerinin kısa süreli de olsa düzelmesini sağlamakta, gerçeklerden kaçmaya yardımcı bir araç halini almaktadır. Alışveriş bağımlılığında kişiler alışveriş yaparken genellikle keyif, mutluluk, haz, heyecan ve coşku yaşayarak olumsuz duygularından kısa süreli uzaklaşma fırsatı bulmaktadır. Bazı durumlarda da kişiler yakın çevrelerine hediyeler alma yoluyla motivasyon sağlamaktadır. Kişilerin alışveriş bağımlılığına yönelmesine sebep olabildiği düşünülen bazı kişilik özellikleri de bulunmaktadır. Bu özellikler; Düşük özgüven, Mükemmeliyetçilik, Narsizm, Alışveriş yaparken kendini daha güçlü hissetme, Düşük benlik algısı Yakın çevreyle kurulan zayıf ilişkilerdir. Onyomaniyi tetikleyebilen diğer psikiyatrik hastalıklar ise depresyon, anksiyete, dürtü kontrol bozukluğu, madde kullanımı, duygu durumu bozukluğu, yeme bozuklukları ve narsist kişilik bozukluğudur. Onyomaninin Sonuçları Bu kişilik özelliklerinin veya çeşitli psikolojik rahatsızlıkların da etkisiyle kişiler, olumsuz duygularından kurtulmak için veya gerçeklerden kaçmak ve gerçeklerle yüzleşmemek için alışverişe yönelebilmektedir. Alışverişte satın alınan üründen daha çok alışverişin yarattığı duygulara ihtiyaç duyan kişiler, mutluluk, coşku gibi duygular yaşamakta ancak bu hisler kısa süreli olmaktadır. Kişilerin kısa süreli de olsa kendisini iyi hissettiren bu duyguları yakalayabilmek için tekrar alışverişe yönelmesi ile ortaya çıkan alışveriş bağımlılığı çeşitli olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Kişilerde psikolojik ve sosyal eksiklikleri gidermek için gelişen alışveriş bağımlılığı yine psikolojik ve sosyal sorunları beraberinde getirerek, kişilerin ekonomik olarak zorlanmasına da sebep olmaktadır. Alışveriş sayesinde yaşanan coşkulu hisler gücünü yitirmeye başlayarak yerini suçluluk ve utanç, boşluk hissi gibi olumsuz duygulara bırakabilmekte, kişiler bu süreçte endişe ve kaygı hissedebilmektedir. Sosyal statü sağlamak amacıyla sık sık alışverişe yönelen kişiler, alışveriş bağımlılıklarının bir sonucu olarak yaşadıkları olumsuz duygular sebebiyle sosyal çevresi ile tartışmalar yaşayabilmekte, sosyal çevresinden uzaklaşmak isteyebilmektedir. Alışveriş bağımlılığında kontrol edilemeyen satın alma davranışı ekonomik açıdan olumsuz sonuçlar doğurabilmekte ve kişilerin borçlu hale gelmesine yol açabilmektedir. Bu olumsuz sonuçlar değerlendirildiğinde kişilerin ruhsal ihtiyaçlarını keşfetmesi, satın alma ve tüketim davranışlarını gözlemlemesi, sosyal çevresinden gelen uyarıları dikkate alması, alışveriş davranışlarını ekonomik boyutu ile değerlendirmesi gerekmektedir. Kişilerin psikolojik destek alması alışveriş bağımlılığı tedavisinde etkili olabilecek, alışveriş bağımlılığının altında yatan sebeplerin ortaya çıkmasına yardımcı olabilecek, psikolojik olarak kişinin kendisini iyi hissettirecek ve olumsuz sonuçlar doğurmayacak yöntemlere yönelmesi konusunda destek olabilecektir. Bireysel olarak tüketim alışkanlıklarının düzenlenmesi, kaynakların idareli kullanılmasına hizmet ederek, toplumsal bir boyutta da fayda sağlayabilecektir.